Αφιέρωμα στις συμβολικές μορφές του Βαλτεσινίκου (ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ)

Της Αδαμαντίας Παναγούλια – Κουτσούκου, Εκπαιδευτικού

«Aγρότισσα» (1951) Βάλιας Σεμερτζίδης (1911-1983) Καλλιτεχνική Συλλογή Ε.Τ.Ε. 1994

[...] Η δυναμική συμβολή των παραδοσιακών γυναικών του Βαλτεσινίκου και γενικότερα της Γορτυνίας, στην οικογένεια, στην κοινωνία και στην τοπική οικονομία είναι διαχρονικά αποδεδειγμένη. Η γυναίκα της υπαίθρου, είχε και έχει αναπτυγμένη την αίσθηση της δημιουργίας, της προσφοράς και της αυτόνομης οικονομίας…

Στον πρωτογενή οικονομικό τομέα, που αποτελεί και την κύρια παραγωγική δραστηριότητα των κατοίκων, συμβάλλει δυναμικά με τη δραστήρια συμμετοχή της στην παραγωγή των αγροτικών προϊόντων, από τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την εύλογη εκμετάλλευση του δασικού πλούτου.

Στον δευτερογενή οικονομικό τομέα συμμετέχει δραστήρια και αποτελεσματικά:
α) στην επεξεργασία των γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων για την παραγωγή τροφίμων, όπως ζυμαρικών, άρτου, τυροκομικών και πολλών άλλων προϊόντων και υποπροϊόντων διατροφής.
β) στην λογική αξιοποίηση του δασικού πλούτου, για την παραγωγή διαφόρων προϊόντων και αγαθών, όπως χρωστικών υλών από φυτικές πρώτες ύλες, την εξασφάλιση θέρμανσης από καυσόξυλα κ.λπ.
γ) στην παραδοσιακή κλωστοϋφαντουργία, επεξεργάζεται το μαλλί των αιγοπροβάτων, υφαίνει και παράγει ποικιλία από χρήσιμα προϊόντα υφαντικής για την ένδυση της οικογένειας και για όλον τον οικιακό και αγροτικό ιματισμό…

Στον τριτογενή οικονομικό τομέα συμμετέχει στο εμπόριο:
α) με την επί τόπου διάθεση ή την ανταλλαγή σε είδος του περισσεύματος των γεωκτηνοτροφικών και δασικών προϊόντων.
β) με τη διάθεση προϊόντων υφαντικής, τα οποία παράγει κατόπιν παραγγελιών «κατ οίκον».
γ) εκτός από την παραγωγή και την επεξεργασία προϊόντων προς ίδια κατανάλωση ή προς διάθεση, η γυναίκα προσέφερε εθελοντικά, σημαντικές κοινωνικές υπηρεσίες.[...]

[…]Λουλούδια του έρωτα,[…] Γιόμισα τις παλιές μου τσέπες, Πήγα και στη μάννα μου Καθόταν κάτω από το φεγγάρι, και με νοιαζόταν[…] (Ν.Βρεττάκος 1912-1991)

Είναι γερό στήριγμα και θετική κατευθυντήρια δύναμη στην πατριαρχικά δομημένη οικογένεια της Γορτυνίας. Έχει τη δυναμική που ωθεί την κοινωνία μπροστά, όπως το λάδι κύλισε τον τροχό της ανάπτυξης, όπως η ορμή του νερού γύριζε τη μυλόπετρα. Μοναδική της αμοιβή είναι η ηθική ικανοποίηση που εισπράττει, προσφέροντας από το περίσσευμα της ψυχής.

Η παραδοσιακή γυναίκα της Γορτυνίας είναι ανέκαθεν σημαντικός οικονομικός παράγοντας και συγχρόνως υποδειγματικό ηθικό πρότυπο ζωής. Γαλουχημένη στα στήθη της μάνας γης, Αρκαδίας, βέβαιο είναι ότι έχει συμβάλει τα μέγιστα στην ύφανση του ιστού του αρκαδικού πολιτισμού. Η ιστορία, η παράδοση και η ζωή με τις πράξεις και τα δημιουργήματα του μόχθου της, σμιλεύουν μία γυναικεία μορφή συμβολική.

Κατά κανόνα, η παραδοσιακή Γορτύνια,, είναι πολύτεκνη μάνα.[...]
Υπέρ-εργάζεται παραγωγικά, έξω ή μέσα στο σπίτι. Με έξυπνο προγραμματισμό:
α) Συμμετέχει ενεργά σε όλες τις εξωτερικές υποχρεώσεις της αγροποιμενικής ζωής, καθημερινές η εποχικές. Οι εσωτερικές πάγιες υποχρεώσεις απαιτούν τακτική διεκπεραίωση. Παράλληλα, επιβάλλεται να προλαμβάνονται όλες οι εξωτερικές γεωκτηνοτροφικές εργασίες, άλλοτε μαζί, άλλοτε χωρίς τον άντρα. Οι εργασίες αυτές δεν αναβάλλονται, αλλά πρέπει να γίνονται τον κατάλληλο χρόνο. Κάνει επιδέξια τον καταμερισμό και την ιεράρχηση όλων των αναγκών και υποχρεώσεων, σε σχέση και με τον χρόνο. Συγχρόνως, με τη φροντίδα της οικογένειας, εργάζεται στην παραγωγή, στην επεξεργασία και στην διάθεση των γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων. Συμμετέχει στην προμήθεια και αξιοποίηση, στην διάθεση, στην προστασία και οικονομία των δασικών προϊόντων και αγαθών.

Σε δύσκολες οικονομικές συνθήκες ξενιτεύεται εποχικά, ως εσωτερικός οικονομικός μετανάστης.[...] Η Βαλτεσινιώτισσα, σαν εργάτρια μέλισσα, ξενιτεύεται εποχικά στους γειτονικούς νομούς. Βαδίζει πολλές ώρες, ομαδικά, προς αυτούς τους προορισμούς, προκειμένου να αυξήσει το οικογενειακό εισόδημα ή για να κερδίσει το ψωμί. Στην προβιομηχανική εποχή εδώ, οι καλλιέργειες στα κτήματα και η συγκομιδή των καρπών απαιτούν πολλά εργατικά χέρια, αντρικά, γυναικεία, παιδικά, νεανικά, γεροντικά.. Γυναίκες και άντρες εργάζονται σκληρά στη συγκομιδή της ελιάς ή λιομάζωμα, στο ελαιοτριβείο, στο επίπονο σκάψιμο και στο απαιτητικό τρύγημα της σταφίδας, χωρίς οκτάωρο, ήλιο με ήλιο.[...]
β) Υπερεργάζεται μέσα στο σπίτι και παράγει αδιάκοπα. Αξιοποιώντας όλες τις δυνατότητες και τον διαθέσιμο χρόνο που της παρέχει ο χειμώνας, επεξεργάζεται, νηματοποιεί και βάφει το μαλλί των αιγοπροβάτων. Υφαίνει και παράγει πολλά χρήσιμα προϊόντα υφαντικής. Η αγρότισσα αποκλειστικά παράγει, στα πλαίσια της οικοτεχνίας, ποικιλία μάλλινων, μαλλοβάμβακων και βαμβακερών υφαντών. Ράβει με αυτά τον ιματισμό της οικογένειας, της κατοικίας και της αγροποιμενικής ζωής της υπαίθρου. Εκτός από όσα δημιουργεί προς ίδια χρήση, παράγει επιπλέον υφαντά, κεντήματα ή πλεκτά προς διάθεση. Η παραδοσιακή υφαντουργία, για την εποχή της, είναι σημαντικός οικονομικός παράγοντας.[...]

Στο Βαλτεσινίκο και στην Γορτυνία, η λέξη υφάντρα ή ανυφάντρα αποτελεί τίτλο τιμής. Η καρδιά της χτυπάει με τον ήχο του χτενιού. Γνωρίζει άριστα την υφαντική τέχνη και την αξία της. Οι μητέρες καταμερίζουν το γνωστικό αντικείμενο ανάλογα με την ηλικία των κοριτσιών. Τα μυούν στην τέχνη από την πολύ μικρή ηλικία των πέντε ετών.[...] Οι γυναίκες γνώριζαν άριστα όλα τα στάδια που συγκροτούν το τεράστιο φάσμα της υφαντουργίας. Η χειρονακτική απασχόληση τους στην επεξεργασία των πρώτων υλών και στην βελτίωση της ποιότητας και της παραγωγής των υφασμάτων ήταν συνεχής και εντατική. Αξιοποιούσαν τον ελεύθερο χρόνο, κυρίως τον χειμώνα, και παρήγαγαν στις οικοτεχνίες υφαντά απαραίτητα για την ζωή τους. Μετήλλασαν την λύπη ή την χαρά σε καλλιτεχνική δύναμη και κατασκεύαζαν έργα χειρός μοναδικής αξίας και τεχνικής. Δημιουργούσαν με φαντασία, δεξιοτεχνία και υποδειγματική υπομονή. Η σταδιακή εξέλιξη της τοπικής υφαντουργίας παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον. Περιλαμβάνει διαφορετικές φάσεις και επί μέρους στάδια με ξεχωριστές και ενδιαφέρουσες δραστηριότητες. Σήμερα, αυτές οι εικόνες είναι δυσεύρετες και ανεπανάληπτες.[...]

Σε σελίδα βαλτεσινι(κι)ώτικου προικοσύμφωνου του 19^ου αιώνα, όπως απέμεινε μισοσβησμένη, μεταξύ πολλών άλλων προικώων ειδών, καταμετρούνται: «… Σεντόνια ουγιωτά, ένα κοντογούνι χρυσό, οκτώ φουστανέλες, οκτώ σαλβάρια, οκτώ βρακοζωνώνες, διάφορες [...], οκτώ μποξάδες,, επτά μαντίλια μεταξωτά, δέκατσεμπέρια, είκοσι μαντήλια του χεριού, πέντε βαγιόλια, δύο σεντόνια βαμβακερά, δύο ματαράτσια, πέντε προσκέφαλα, μία βελέντζα, δύο σεντόνια ριγέ [...], τραπεζομάντιλα, δύο αντρομίδες [...], εν χράμιον, δύο γιούρντες, εν γιουρντί [...], τσεβρέδες, ασπροκέντια, Σακίρια [...], κεφαλομάντηλα, κεντησόμπολα [...], κεντητά βρακιά, γιουρντια [...], μεταξοφούστανα, ουγιωτά πουκάμισα [...], σιγκούνια, πετσέτες προσώπου [...], κρεββατόγυρους [...], πετσέτες ειδικές για τους άρτους, για τα μωρά και για το «κανίσκι» [...], γιλέκα, ολόχρυσο μεϊντάνι [...]».

[…] Οι γυναίκες κεντούν με κάθε είδους υφάσματα, κλωστές, χρώματα ή βελόνες.[…] Δημιουργούν πλέκοντας οτιδήποτε χρειάζεται ένας χωρικός. Πλέκουν δαντέλλες με θέματα και σχέδια αμέτρητα και περίπλοκα, για να διακοσμήσουν τα λευκά υφαντά. Κατασκευάζουν κουρτίνες, κάδρα, πάντες,καρέ, σεμέν, τραπεζομάντιλα, μαξιλάρια, κουβέρτες ολόμαλλες ή βαμβακερές, ζακέτες, πελερίνες, βελέσια, κάλτσες, γκέτες, σκουφιά, φανέλες, παντόφλες, γάντια, κασκόλ, όλο τον παιδικό ιματισμό, παιδικά παιχνίδια και άλλα πολλά αριστουργήματα, για αναρίθμητες χρήσεις.[…]

Ως αεικίνητη Γορτύνια, η Βαλτεσινι(κι)ώτισσα δεν περιορίζεται μόνο στις χειρονακτικές ή τις οικογενειακές υποχρεώσεις. Η εργατικότητα, η ευρηματικότητα και η δοτικότητά της δεν έχουν όρια. Δεν σταματά η υπερπροσφορά μέχρι την οικογένεια Αναζητά και βρίσκει λύσεις σε προβλήματα υγείας όχι μόνο των δικών της ανθρώπων, αλλά και των συνανθρώπων της. Με κίνητρο την φιλανθρωπία, ορισμένες κατάφεραν να ανακαλύψουν το κρυμμένο τους τάλαντο. Συγκεντρώνουν με φιλομάθεια και παρατήρηση σημαντικές εμπειρικές γνώσεις. Γνωρίζοντας λίγα ή καθόλου γράμματα, αλλά έχοντας φωτισμένο νου από πίστη και συναισθηματική νόηση, αγγίζουν πολλές φορές γνώσεις της επιστήμης.

Προσφέρουν τις εμπειρικές γνώσεις τους εθελοντικά, ακούραστες και ανιδιοτελείς, όπου υπάρχει ανάγκη.[…] Πόσους ανθρώπους έχει φέρει στο φως της ζωής η κυρά Σμπόρενα, φημισμένη πρακτική μαμή του Βαλτεσινίκου! Περιζήτητες γιάτρισσες: η Βαλτεσινιώτισσα Αννιώ και η ξακουσμένη Χρόναινα της Μυγδαλιάς, έχουν ανακαλύψει το δικό τους χάρισμα. Συγκολλούσαν επιτυχώς πρακτικά και θεράπευαν αρκετά κατάγματα. Η Βαλτεσινώτισσα κυρά Φροσύνη θεράπευε τα κρυοπαγήματα σκεπάζοντας το μέλος που έπασχε με γκουανό 4 σταβλισμένων ζώων. Αυτή η εμπειρική θεραπευτική συνταγή τεκμηριώθηκε επιστημονικά πολύ αργότερα, με την ανακάλυψη της πενικιλίνης. […]

Η Βαλτεσινιώτισσα τιμά και τηρεί τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις της κοινωνίας της. Με το συντηρητικό πνεύμα της, διασώζει τα τοπικά έθιμα και τις παραδόσεις. Επιλέγει το ωφέλιμο από τις εμπειρίες της ζωής, συνθέτει και εξελίσσεται. Είναι θρησκευόμενη και προσφέρει με ανιδιοτελή διάθεση πνευματικά ή φυσικά αγαθά. Σπουδαιότερο και αυτονόητο καθήκον θεωρεί την προσφορά ανιδιοτελούς αγάπης χωρίς όρια, προς τον συνάνθρωπο και το περιβάλλον. Ο τρόπος ζωής της δηλώνει: Να προσφέρεις αλογάριαστα και να ζεις, γιατί πλούτος, είναι η ανεξάντλητη προσφορά! Να αγωνίζεσαι, γιατί η ευτυχία είναι κρυμμένη στον αγώνα!

[…] Με τις ποικίλες δραστηριότητες, τις αυξημένες πρωτοβουλίες και ευθύνες που αναλαμβάνουν, οι παραδοσιακές γυναίκες της πατριαρχικής οικογένειας διαμόρφωσαν προσωπικότητα. Με εργατικότητα και αποτελεσματικότητα κέρδισαν τον σεβασμό και την αναγνώριση. Κατέκτησαν την ουσιαστική ισοτιμία χωρίς να την διεκδικήσουν. Με επάξιο τρόπο έθεσαν και υπέδειξαν ουσιαστικές και στέρεες βάσεις για την ισότητα. Μοιάζουν με πυξίδα που δείχνει την τέχνη της ζωής. Η αναγνώριση της προσφοράς τους από την κοινωνία και την πολιτεία είναι αμοιβή βέλτιστη και, συγχρόνως κίνητρο θετικό. Άλλωστε, η αναγνώριση είναι για όλους τόσο απαραίτητη για την ύπαρξη και την δημιουργία, όσο απαραίτητο είναι το ψωμί για τη ζωή. Μήπως είναι καιρός να μελετήσουμε καλύτερα αυτές τις γυναικείες μορφές που έζησαν και δημιούργησαν πολιτισμό σε μία κοινωνία αυστηρά παραδοσιακή και σε μία πατριαρχικά δομημένη οικογένεια, χωρίς τις αυτονομίες και την ευμάρεια της εποχής μας και να αντλήσουμε από τα σύμβολα δύναμης, προσφοράς και κατανόησης;

Ευχαριστούμε την κυρία Αδαμαντία Παναγούλια – Κουτσούκου, για τη συναίνεσή της να παρουσιαστεί στην «Αρκάδων Χρόνοι» απόσπασμα από την ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα μελέτης της με τον τίτλο «Η δυναμική συμβολή των παραδοσιακών γυναικών της Γορτυνίας στην τοπική οικονομία». Το πλήρες κείμενο δημοσιεύεται στο site www.inarcadia.gr

ΒΑΛΤΕΣΙΝΙΚΟ ΓΟΡΤΥΝΙΑΣ ΥΨΟΜΕΤΡΟ 1160Μ. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ