«Ο ένοικος του Φάιν Χολ του Πρίνστον»
Ένας μεγάλος μαθηματικός - τοπολόγος

Ο Χρίστος Παπακυριακόπουλος το 1953

Από τους μεγαλύτερους τοπολόγους στην ιστορία των μαθηματικών, αφιέρωσε τη ζωή του στη μαθηματική έρευνα μελετώντας υπό τους ήχους της μουσικής του Βάγκνερ και του Μπαχ. Τα υλικά αγαθά και η προσωπική προβολή τον άφηναν εντελώς αδιάφορο. Τα πάντα περιστρεφόταν γύρω από την πορεία της εξειδικευμένης έρευνας επί προβλημάτων που όπως έλεγε ο ίδιος ή θα λυθούν άρα θα είναι μια μεγάλη επιστημονική επιτυχία ή δεν θα λυθούν οπότε θα χαθούν όλοι οι κόποι και οι προσπάθειες.

Η αφοσίωσή του στη μαθηματική έρευνα ήταν και η αιτία που δεν αποδέχθηκε καθηγητική έδρα και αποφάσισε να μη δημιουργήσει οικογένεια. Όπως είχε ο ίδιος αναφέρει σε επιστολή του προς τον καθηγητή Δημήτρη Κάππο «δεν συμπαθώ και δεν αναλαμβάνω διδακτικά καθήκοντα. Τα καθήκοντά μου είναι έρευνα και μόνο έρευνα… Δεν παντρεύομαι διότι δεν θέλω να χάσω την ανεξαρτησίαν και την πλήρη ελευθερία την οποία έχω τώρα»...

Ο Χρίστος Παπακυριακόπουλος, γεννήθηκε στις 16 Ιουλίου 1914 στην Αθήνα. Ο πατέρας του Δημήτρης, με καταγωγή από το Νεοχώρι Τρίπολης, ήταν πλούσιος υφασματέμπορος. Η μητέρα του Ζωή Λίτσα προερχόταν επίσης από πλούσια οικογένεια. Τα δυο αγόρια της οικογένειας μεγαλώνουν έτσι σε ένα ιδιαίτερα εύπορο περιβάλλον. Στο σχολείο ήταν άριστος μαθητής, με ιδιαίτερη κλίση στα μαθηματικά και ειδικά στη γεωμετρία.Το 1932 εισάγεται στο τμήμα Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ. Εκεί φοιτά μόνον τον πρώτο χρόνο για να μεταγραφεί στη συνέχεια στο Μαθηματικό τμήμα, όπου γρήγορα φαίνεται η αγάπη του για την έρευνα. Δυο εργασίες του, «Περί μιας δείκτριας των επιπέδων κλειστών καμπύλων του Jordan» και «Περί μιας αποδείξεως του θεωρήματος του Jordan», που δημοσιεύονται το 1938, στο Δελτίο της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας.

Ο Χρίστος Παπακυριακόπουλος με τον πατέρα του και τον αδελφό του, (τσολιαδάκι) το 1921

Πνεύμα προοδευτικό, ψηφίζει κατά της επανόδου του βασιλιά στο δημοψήφισμα του 1935. Στον πόλεμο του 1940, βρίσκεται στο αλβανικό μέτωπο. Τα κατοχικά χρόνια συνεχίζει την έρευνά του και το 1943 υποβάλλει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών την πρώτη ελληνική διδακτορική διατριβή στην Τοπολογία και αναγορεύεται διδάκτωρ με εισηγητή τον Π. Ζερβό και σύμβουλο τον Ν. Κριτικό. Την ίδια εποχή μετατρέπει το σπίτι του σε τόπο συνεδριάσεων διάφορων αντιστασιακών οργανώσεων και σε καταφύγιο των καταδιωκόμενων από τους κατακτητές… Μετά τα «Δεκεμβριανά» συντάσσεται με τους αντάρτες και βρίσκεται τελικά στην Καρδίτσα να διδάσκει αριθμητική στο μονοθέσιο δημοτικό σχολείο του Παλαμά. Την ίδια εποχή, ο νονός του και Υπουργός Εσωτερικών, τον αναζητεί –μάταια όμως- για να τον διορίσει Δήμαρχο Χαλανδρίου!

Μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Βάρκιζας επιστρέφει στην Αθήνα και επανέρχεται στο Πολυτεχνείο να συνεχίσει την έρευνά του. Το κλίμα ωστόσο είναι βαρύ και τον Ιούλιο 1946 παραιτείται. Συνεχίζει να εργάζεται με εντατικότατους ρυθμούς μόνος. Οδηγείται έτσι στη λύση της αναχώρησης στο εξωτερικό. Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Πρίνστον, Ραλφ Φοξ, εντυπωσιάζεται από την εργασία του Έλληνα επιστήμονα και τον καλεί στο αμερικανικό Πανεπιστήμιο, όπου φθάνει τον Ιούλιο του 1948.

Λίγους μήνες αργότερα, οι ελληνικές υπηρεσίες ασφαλείας ζητούν μέσω της πρεσβείας μας στις ΗΠΑ την απέλασή του στην Ελλάδα ως «επικίνδυνου κομμουνιστή». Το πρυτανικό συμβούλιο εισηγείται τη μη έκδοσή του και ο «Πάπα» -όπως ονόμαζαν στις ΗΠΑ τον Παπακυριακόπουλο- συνεχίζει απερίσπαστος το ερευνητικό έργο του. Τα φώτα στο γραφείο του έμεναν αναμμένα ακόμη και στις μεγάλες γιορτές και οι φύλακες του Πρίνστον σχολίαζαν… «Κάνετε … ησυχία, ο Πάπα εργάζεται».

Με τη μητέρα και τη γιαγιά του, το 1948

Ακολουθεί ένα πολύ αυστηρό καθημερινό πρόγραμμα. Το 1952 επιστρέφει στην Ελλάδα λόγω ασθένειας της μητέρας του. Επιστρέφει στο Πρίνστον μετά το θάνατό της και αφού με διαθήκη του αφήνει όλη την περιουσία του στο ΕΜΠ. Η πρόοδος του στην επιστημονική έρευνα είναι εντυπωσιακή. Η μεγάλη συνεισφορά του εντοπίζεται σε τρία κεντρικά θεωρήματα της τρισδιάστατης τοπολογίας, που άνοιξαν το δρόμο στην κατανόηση του χώρου στον οποίο ζούμε. «Το Λήμμα του Ντεν», που κατόρθωσε να αποδείξει πραγματικά, «το Θεώρημα του Βρόχου» και το «Θεώρημα της Σφαίρας». Με τα τρία αυτά θεωρήματα λύθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του ’50, τα προβλήματα που απασχολούσαν την τοπολογία επί μισό αιώνα. Το 1964 τιμάται από την Αμερικανική Μαθηματική Εταιρεία με την ανώτατη διάκριση στο χώρο της Γεωμετρίας, το βραβείο Vehlen. Την ίδια χρονιά η Ακαδημία Αθηνών τον εκλέγει Αντεπιστέλλον Μέλος στην Τάξη των Θετικών Επιστημών.

Μεγάλο μέρος της έρευνάς του, τα είκοσι τελευταία χρόνια της ζωής του, αφιέρωσε στην επίλυση της Εικασίας του Πουανκαρέ, ένα πρόβλημα – πρόκληση για κάθε μαθηματικό ερευνητή, το οποίο αποδείχθηκε το 2002 ο Πέλερμαν. Μετά την πτώση της δικτατορίας του αποδίδεται ξανά η ελληνική ιθαγένεια και ο Παπακυριακόπουλος προγραμματίζει το πρώτο του ταξίδι στην Ελλάδα μετά το 1952, το οποίο δεν προλαβαίνει να πραγματοποιήσει. Το σπουδαίο ερευνητικό έργο του και η μοναχική ζωή του σταματούν στις 29 Ιουνίου 1976.

Σημείωση: οι φωτογραφίες που εμφανίζονται στο άρθρο, περιέχονται στο βιβλίο του Σπανδάγου για τον Παπακυριακόπουλο.